Yasal mevzuatımızda, vergi kaçakçılığı suçlarında öngörülen hürriyeti bağlayıcı hapis cezalarına ek olarak, vergi ziyaının oluşması neticesinde vergi idaresi tarafından kesilecek idari nitelikli para cezaları da öngörülmüştür. Bu tür cezalar vergi cezaları olarak da bilinmektedir.
Vergi Ziyaı Cezası
VUK 344’te vergi ziyaı cezası tanımlanmıştır. Buna göre, vergi yükümlülüklerini yerine getirmeyen mükellef, kural olarak neden olduğu vergi kaybının bir katı büyüklüğünde vergi ziyaı cezasına çarptırılır. Yani hem ödemediği vergi miktarını hem de vergi ziyaı cezasını ödeyecektir. Örneğin 100.000 TL vergi kaybına neden olduğu tespit edilen mükellef, 100.000 TL de vergi ziyaı cezasına çarptırılacaktır.
Ancak vergi ziyaının az önce anlatılan VUK 359-b kapsamında vergi kaçakçılığı suçunun bir neticesi olarak meydana gelmesi durumunda, faile 3 kat vergi ziyaı cezası kesilecektir. VUK 359’da kaçakçılık suçlarını işleyenler hakkında verilen hapis cezalarının vergi ziyaı cezasının kesileceğini önlemeyeceği belirtilmiştir.
Sahte faturayı bilmeden kullandığını ispat edebilen mükellef ise bir kat vergi cezası ödeyecektir. Çünkü kast unsuru oluşmadığı için vergi kaçakçılığı suçundan söz edilemez. Ancak bu durum meydana gelen vergi kaybı sonucunda kendisine bir kat vergi ziyaı cezası kesilmesini önlemez.
Özel Usulsüzlük Cezası
VUK 353’e göre, fatura ve benzeri evrakları vermeyen, almayan veya şekli usul ve yükümlülüklere uymayan mükellefe özel usulsüzlük cezası kesilir.
Vergi kaybına neden olan fiil, sahte veya yanıltıcı belgeden kaynaklanıyorsa, bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine özel usulsüzlük cezası uygulanacaktır. Verilmeyen, alınmayan veya şekli usul ve yükümlülüklere uymayan belge başına, kanunla belirlenen ancak üst sınırı aşamayacak olan bir ceza kesilir. Örneğin 2023 yılı için belge başına 2200 TL, toplamda da 1.100.000 TL’yi geçmeyecek şekilde özel usulsüzlük cezası uygulanacaktır.
Uygulamada vergi idareleri tarafından sıklıkla yapılan bir hata, sahte veya yanıltıcı belge düzenleyen/kullanan mükelleflere, bahse konu belgelerin usulüne uygun şekilde düzenlenmediği veya kullanılmadığı öne sürülerek, vergi ziyaı cezası ile birlikte özel usulsüzlük cezası da kesilmesidir. Oysaki verilen veya alınan belge sahte olsa dahi, nihayetinde verilmiş veya alınmış olduğundan, bu durumda mükellefe özel usulsüzlük cezası kesilmesi hukuka aykırı olacaktır.
